Na podstawie kilkunastu lat naszych doświadczeń przy realizacji cyklu „Nieprzetartego Szlaku” zarówno           w Polsce, na Ukrainie i na Białorusi mogę z pełną odpowiedzialnością powiedzieć, że pomysł integracyjnych imprez artystycznych organizowanych przez dzieci dla dzieci przynosi wymierne efekty artystyczne, społeczne, a przede wszystkim terapeutyczne zarówno dla osób niepełnosprawnych jak i dla pełnosprawnych. Zaczynaliśmy od jednej imprezy - Spotkań Artystów Nieprzetartego Szlaku (SANS) Wojewódzkiego Przeglądu Teatrów Osób Niepełnosprawnych. Od samego początku ustaliliśmy, że nie chodzi nam o wybór najlepszej prezentacji teatralnej, a o kilkudniowe pełne radości spotkania osób, którym przez życie jest iść trudniej, a którzy mimo to ofiarują innym piękno i radość swojej twórczości i zaangażowania.

Oprócz występów teatrów miały być przerwy wypełnione zabawą, piosenkami, konkursy, gazetka przeglądu, tort dla najmilszej grupy. Wkrótce doszliśmy do wniosku, że nie chcemy organizować imprezy                            dla niepełnosprawnych, chcemy ja robić razem z nimi.

Postanowiliśmy stworzyć na terenie województwa lubelskiego środowisko teatralne osób niepełnosprawnych      i ich instruktorów, podnieść poziom teatralny prezentowanych teatrów, spowodować, aby instruktorzy i ich wychowankowie byli dumni ze swojej pracy, z poziomu artystycznego który reprezentują. Aby mieli poczucie tworzenia Kultury, Teatru.

Ustaliliśmy, że co roku nasze Spotkania organizowane będą w innej konwencji. Dotyczy ona wystroju sali, śpiewanych piosenek, konkursów, strojów itd. (tematyka przygotowywanych spektakli jest dowolna).

Praktycznie przygotowania rozpoczynają się w ostatnim dniu przeglądu kiedy to wraz z instruktorami ustalamy datę i temat naszych przyszłorocznych spotkań. Od tego czasu szukamy pomysłów piosenek, zabaw, związanych z konwencją Spotkań. Instruktorzy zaczynają myśleć o następnym spektaklu.

Nieprzetarty Szlak jest propozycja rozwijaną i wzbogacaną przez uczestniczące w niej osoby: organizatorów – wolontariuszy, a przede wszystkim przez osoby niepełnosprawne i pracujących z nimi instruktorów.

Generalnie nasze działania poszły w trzech kierunkach:

Niepełnosprawni

Dążąc do jak największej integracji staramy się poszerzyć grono angażujących się w organizację już nie jednej lecz całego cyklu imprez Nieprzetartego Szlaku, tak aby tworzyli je i przeżywali przez cały rok. Dotyczy             to instruktorów, wolontariuszy a przede wszystkim osób niepełnosprawnych. Właśnie dlatego w ostatni dzień przeglądu instruktorzy w demokratycznym głosowaniu podejmują decyzję o konwencji następnego cyklu. W tym samym momencie zapraszamy wszystkie zainteresowane osoby niepełnosprawne i ich instruktorów                   do uczestnictwa w imprezach wprowadzających nas w temat cyklu i przygotowujących do kwietniowych – Spotkań Artystów Nieprzetartego Szlaku – będących teatralnym finałem całorocznej pracy.

Jeszcze w lecie organizujemy Skrzynickie Spotkania Teatralne – obóz dla kilku grup i ich instruktorów pragnących poprzez warsztaty podnieść swoje umiejętności. Na początku jesieni przeprowadzamy Konkurs      na Znak Cyklu (realizowany od 96r) i zainicjowane przez naszych kolegów z Ukrainy Spotkania Poetyckie we Lwowie. Następnie organizujemy Konkurs Piosenki Nieprzetartego Szlaku (od 98r). Na wiosnę równocześnie z przeglądem teatralnym odbywa się Wystawa Plastyczna Artystów Nieprzetartego Szlaku. Odwiedzając wraz     z wolontariuszami zespoły wspólnie bawimy się, śpiewamy ucząc nowych piosenek związanych z SANS’em. Staramy się angażować osoby niepełnosprawne we wszystkich możliwych dziedzinach, od przygotowania oprawy plastycznej śpiewnika, nagrywania kasety Spotkań, poprzez przygotowanie scenografii, udział w tworzeniu gazetki festiwalowej, prowadzenie zabaw podczas przerw, aż do Wystaw towarzyszących Spotkaniom. Dzięki nim chcemy osiągnąć dwa cele: po pierwsze, dzieci przyjeżdżając do obcego miejsca spotykają się z czymś co dobrze znają, rozumieją. Po drugie, chcemy upowszechniać ich twórczość, pokazać tak zwanym „normalnym” ludziom, że osoby niepełnosprawne potrafią tworzyć rzeczy piękne, na wysokim poziomie i jest to niezbywalna część naszej kultury. Innymi słowy chodzi nam o wyrównanie szans osób niepełnosprawnych i jednoczesne ich aktywizowanie społeczno-zawodowe.

Wolontariusze Nieprzetartego Szlaku

Z drugiej strony w maksymalny sposób staramy się oddać nasze działania w ręce młodych ludzi, wolontariuszy organizujących imprezy. Poprzez realizację konkretnych funkcji – zadań nie przez dwa czy trzy dni konkretnej imprezy, ale przez cały rok. Warto podkreślić, że głownie dotyczy to osób niepełnosprawnych i pełnosprawnych w ogromnej mierze pochodzących ze środowisk patologicznych lub zagrożonych patologiami społecznymi. Proponowane im działania traktujemy z jednej strony jako profilaktykę z drugiej jako terapię zajęciową. Bardzo często jest to ich pierwszy bliższy kontakt z osobami niepełnosprawnymi. Pełnią oni funkcje pilotów (opiekunów grup), plastyków, organizują kolejne imprezy, przygotowują i opracowują śpiewnik Spotkań. „Konferansjerzy” – zapowiadają wraz z pilotami kolejne grupy artystyczne, wspomagani przez grupę muzyczną prowadzą wraz      z zespołami wcześniej opracowane zabawy i konkursy. Inna grupa organizuje coroczny bal dla uczestników Spotkań, inna zaopatrzenie i transport. „Grupy żebracze” starają się o pozyskanie sponsorów, informacja dba      o przyjeżdżające grupy dostarcza materiały, zapewnia czas w garderobach. Obsługa techniczna, ochrona, osoby zajmujące się szatnią, spokojem na sali, obsługą szatni itd., itd.

Oni to – od stu do stu pięćdziesięciu wolontariuszy – są odpowiedzialni za organizację imprezy. Bez nich nie byłoby Nieprzetartego Szlaku.

Instruktorzy Nieprzetartego Szlaku

W oparciu o nasze doświadczenia doszliśmy do wniosku, że poziom prezentowanych spektakli jest wynikiem nie tyle upośledzenia aktorów, ale brakami warsztatowymi instruktorów-wychowawców prowadzących teatry, a często ich brakiem wiary w możliwości swoich podopiecznych.                                                                                Właśnie z myślą o instruktorach, a pośrednio o uczestnikach ich teatrów, organizujemy już od kilku lat warsztaty teatralne. Systematyczne spotkania poświęcone poznawaniu warsztatu teatralnego oraz organizacji Spotkań doprowadziły do lepszej integracji środowiska wychowawców, a równocześnie do podwyższenia kwalifikacji instruktorów. Specjaliści z całej Polski i Ukrainy dyskutują z nimi na temat ich scenariuszy, doboru muzyki i światła... Odbywają się indywidualne konsultacje z wykładowcami zarówno w Lublinie, jak i podczas prób w ośrodkach specjalnych. Spotkania warsztatowe pobudzają wyobraźnię instruktorów, inspirują do nowych pomysłów, mobilizują do podejmowania działania. Bardzo często czas poświęcony warsztatom jest ich czasem wolnym, jest czasem zabranym własnym dzieciom, bo nie zawsze przełożeni uznają potrzebę szkolenia,              nie zawsze dają fundusze choćby na podróż. A miejmy świadomość, że praktycznie to właśnie                                od instruktorów, od ich chęci i zapału, zaangażowania zależy jak będzie wyglądała praca z uczestnikami teatru, na jakim poziomie będzie spektakl przez nich przygotowywany, w którym oni uwzględniając potrzeby i pomysły „dzieci” realizują również siebie.                                                                                                                              O tym, że praca instruktorów-wychowawców jest na coraz wyższym poziomie niech świadczy choćby to, że coraz częściej wraz z swoimi teatrami próbują oni mierzyć się w konkursach teatralnych osób pełnosprawnych ... i w rywalizacji tej mają coraz lepsze wyniki. Otrzymują oni wyróżnienia, nominacje  na imprezy ogólnopolskie  i międzynarodowe, z których niejednokrotnie wracają z nagrodami. Nasze spotkania szkoleniowe nie ograniczają się do zagadnień warsztatu teatralnego – głównym i naczelnym zadaniem amatorskich grup artystycznych jest rozwój jego uczestników. Nasi instruktorzy – nauczyciele z ośrodków specjalnych, terapeuci są na terenie województwa lubelskiego ekspertami w dziedzinie teatru i pedagogiki specjalnej będąc autorytetami dla innych osób podejmujących działania artystyczne z dziećmi i młodzieżą.

Nasze piętnastoletnie doświadczenia zaowocowały w 2005 roku nową tradycją: organizacją Międzynarodowych Konferencji arteterapeutycznych. Podczas I Konferencji „Od Teatru do Terapii” praktycy i teoretycy mogli skonfrontować swoje poglądy, wymienić się doświadczeniami. Wynikiem tego spotkania była pierwsza pozycja książkowa „Biblioteki Nieprzetartego Szlaku” pod tym samym tytułem.

---

 

Nasz Nieprzetarty Szlak dojrzewa, rozwija się coraz bardziej. W pierwszym przeglądzie uczestniczyło zorganizowanych naprędce pięć czy sześć teatrzyków. Dzisiaj na terenie województwa lubelskiego istnieje ponad trzydzieści Teatrów Nieprzetartego Szlaku – posiadających swoje tradycje, sukcesy i porażki. SANS nie jest już jedynym przeglądem teatrów osób niepełnosprawnych na tym terenie. Organizowane są imprezy w Łęcznej, Zamościu, Poniatowej, Krasnobrodzie i Lublinie, co chwilę słyszymy o nowych inicjatywach, Nieprzetarty Szlak przekroczył granice Polski uzyskując status imprezy międzynarodowej. Okazało się, że problemy, które występowały kilkanaście lat temu na terenie Polski są aktualne na Ukrainie i Białorusi.

W wyniku przeprowadzonych przez nas szkoleń, warsztatów spotkań od 2001 roku na terenie województwa lwowskiego funkcjonuje pełen cykl imprez „Nieprzetartego Szlaku” („Neprotoptana Steżyna”), realizowana jest również praca z instruktorami i wolontariuszami.

W oparciu o uzyskane u nas doświadczenia od 2001 roku w Kijowie organizowany jest Międzynarodowy Integracyjny Teatralny Festiwal „Słoneczna Chwila”.

Od 2004 roku na terenie Białorusi organizują się wolontariusze i instruktorzy. Jak do tej pory koncentrują się oni na organizacji Brzeskiego Międzynarodowego Teatralnego Festiwalu Niepełnosprawnych „Neprataptany Szlach”. W roku 2007 na terenie Śląska zorganizowała się grupa tworząca czwarte już ognisko Nieprzetartego Szlaku. Wydaje się, że bardzo daleko zaszliśmy przez te lata, ale mam cały czas pełną świadomość, że nasz Szlak przecierać trzeba ciągle i od nowa w jago najważniejszym i najbardziej podstawowym aspekcie – pracy z osobą niepełnosprawną i odnajdywania Jego miejsca w społeczeństwie.

 

Michał Stanowski